Solution Manual for Todays Technician Automotive

Engine Performance, Classroom and Shop Manuals,

6th Edition install download

https://testbankmall.com/product/solution-manual-for-todays-
technician-automotive-engine-performance-classroom-and-shop-
manuals-6th-edition/

Download more testbank from https://testbankmall.com

Instant digital products (PDF, ePub, MOBI) available
Download now and explore formats that suit you...

Solution Manual for Todays Technician Automotive

Electricity and Electronics, Classroom and Shop Manual
Pack, 6th Edition
https://testbankmall.com/product/solution-manual-for-todays-
technician-automotive-electricity-and-electronics-classroom-and-shop-
manual-pack-6th-edition/
testbankmall.com

Test Bank for Todays Technician Automotive Electricity and

Electronics, Classroom and Shop Manual Pack, 6th Edition

https://testbankmall.com/product/test-bank-for-todays-technician-
automotive-electricity-and-electronics-classroom-and-shop-manual-
pack-6th-edition/
testbankmall.com

Solution Manual for Todays Technician Automotive Heating

& Air Conditioning Classroom Manual and Shop Manual,
5th Edition
https://testbankmall.com/product/solution-manual-for-todays-
technician-automotive-heating-air-conditioning-classroom-manual-and-
shop-manual-5th-edition/
testbankmall.com

Solution Manual for Selling Today, 12/E 12th Edition :

013325092X

https://testbankmall.com/product/solution-manual-for-selling-
today-12-e-12th-edition-013325092x/

testbankmall.com
Motor Learning and Control, 9th Edition Test Bank –
Richard A. Magill

https://testbankmall.com/product/motor-learning-and-control-9th-
edition-test-bank-richard-a-magill/

testbankmall.com

Scientific American Environmental Science for a Changing

World 2nd Edition Karr Test Bank

https://testbankmall.com/product/scientific-american-environmental-
science-for-a-changing-world-2nd-edition-karr-test-bank/

testbankmall.com

Applied Calculus for the Managerial Life and Social

Sciences 10th Edition Tan Solutions Manual

https://testbankmall.com/product/applied-calculus-for-the-managerial-
life-and-social-sciences-10th-edition-tan-solutions-manual/

testbankmall.com

Solutions Manual to accompany Introduction to Quantum

Mechanics 2nd edition 9780131118928

https://testbankmall.com/product/solutions-manual-to-accompany-
introduction-to-quantum-mechanics-2nd-edition-9780131118928/

testbankmall.com

Microeconomic Theory Basic Principles and Extensions 12th

Edition Nicholson Test Bank

https://testbankmall.com/product/microeconomic-theory-basic-
principles-and-extensions-12th-edition-nicholson-test-bank/

testbankmall.com
Test Bank for Foundations in Kinesiology and Biomechanics,
1st Edition, Vickie Samuels,

https://testbankmall.com/product/test-bank-for-foundations-in-
kinesiology-and-biomechanics-1st-edition-vickie-samuels/

testbankmall.com
Lecture Outline and Notes
I. Objectives
A. Review the chapter's objectives.

II. Introduction
A. Discuss the importance of understanding the concepts of electricity in order to service today's
vehicles. Be sure to emphasize that the student should feel comfortable asking questions.
Explain the purpose of this chapter is to introduce the student to the purpose of many of the
electrical systems on today's vehicles and that these systems will be discussed in greater detail
in later chapters.

III. Why Become an Electrical System Technician

A. Discuss how the automotive electrical and electronic systems have evolved during the past
twenty years.
Also, discuss what the future of the electrical systems may hold. Explain that there is no system
on today's vehicles that is immune from electrical or electronic operation.
.

IV. The Role of Electricity in the Automobile

A. Explain how today's electrical systems have evolved from being a series of stand-alone systems
to that of being interconnected. Discuss the concept of networks and how a single component
failure can result in multiple malfunctions.

V. Introduction to the Electrical Systems

A. The Starting System
Discuss the purpose of the starting system. Explain the components and their basic functions.
B. The Charging System
Discuss the purpose of the charging system. Explain the components and their basic functions.
C. The Lighting System
Discuss the different types of lighting systems and their purposes. Explain the components and
their basic functions.
D Vehicle Instrumentation Systems
Discuss the purpose of the vehicle instrumentation systems.
E. Electrical Accessories
Discuss the purpose and basic function of the following electrical accessories:
1. Horns
2. Windshield wipes
3. Electric defoggers
4. Power mirrors
5. Power windows
6. Power door locks
F. Computer
Discuss the role of the automotive computer and its functions.
G. Vehicle Communication Networks
Explain the function of multiplexing and data bus networks.
H. Electronic Accessory Systems
Explain the basic function and purpose of the following systems:
1. Electronic cruise control systems
 2. Memory seats
3. Electronic sunroofs
4. Antitheft systems
5. Automatic door locks
6. Keyless entry
I. Passive Restraint Systems
Discuss the purpose of passive restraint systems.
J. Alternate Propulsion Systems
Explain the function and basic operation of the electric vehicle (EV), hybrid electric vehicle
(HEV), and the fuel cell-powered vehicle.

VI. Summary
A. Review the material covered, emphasizing the main points and key words.

Chapter 1 Classroom Manual Answers to Review Questions

CLASSROOM MANUAL, PAGES 15-16

Short Answer Essays

Note: Questions 1 through 3 do not have a correct answer. These questions allow the instructor to "get
to know" the student.
4. A fuel cell powered vehicle is basically an electric vehicle, except the fuel cell produces and
supplies electrical power to the electric motor instead of batteries. An electric vehicle operates on a
large battery pack that is recharged by connection to the electric grid.
5. A hybrid electric vehicle relies on power from the electric motor, the engine, or both. The battery
can be charged by the engine.
6. Keyless entry allows the driver to unlock the doors or the deck lid from outside of the vehicle without
the use of the key.
7. Automatic door lock systems can prevent the door from being opened while the vehicle is in motion,
can help to prevent the door from opening in the event of an accident, and protects the occupants
from others attempting to enter the vehicle unlawfully.
8. The starting system is designed to change the electrical energy that is being stored in the battery,
into mechanical energy to rotate the engine.
9. The charging system is used to restore the electrical power to the battery that was used during
engine starting and generates the current to operate all of the electrical accessories while the
engine is running. The purpose of the charging system is to convert the mechanical energy of the
engine into electrical energy to recharge the battery and run the electrical accessories.
10. To deploy in the event of an accident that is severe enough to cause injury.

Fill-in-the-Blanks
1. multiplexing
2. monitor
3. computer
4. electrical
5. easy exit
6. ignition switch
7. security
8. mechanical, electrical (in order)
9. passive
10. electric hybrid vehicle

Multiple Choice
1. B
2. D
3. C
4. B
5. C
6. A
7. D
8. C
9. A
10. D
Other documents randomly have
different content
populares obtinuit haud exiguam; ita quidem ut reliquorum
vicorum incolæ, intelligentes Dejocem unum esse virum qui
ex æquo jus diceret, quum antea iniquis sententiis sæpe
succubuissent, tunc, postquam hoc cognoverunt, libenter et
ipsi Dejocem adirent qui lites suas dirimeret, et postremo
nulli alii caussarum suarum judicium permitterent.

XCVII. Crescente vero in dies numero adcurrentium, utpote

qui intelligerent lites ex vero terminari, animadvertens
Dejoces omnia in se esse sita, jam non amplius pro tribunali
sedere, ubi antea jus dicere consueverat, voluit, negavitque
se porro lites judicaturum; nec enim e re sua esse, neglectis
suis rebus totum diem dirimendis aliorum litibus impendere.
(2) Inde quum rapinæ iniquitatesque per vicos multo etiam
magis, quam ante, grassarentur; concilio convocato Medi
colloqui inter se de præsente rerum statu deliberareque
instituerunt. (3) Ut autem ego existimo, amici maxime
Dejocis verba fecerunt hujusmodi: «Profecto, hoc more
utentes, non possumus amplius hanc terram incolere. Agite
igitur, regem nobis constituamus: sic terra nostra bonis
legibus administrabitur, et nos ad negotia nostra redibimus,
nec ob hominum iniquitatem solum vertere cogemur.» Talia
fere dicentes persuaserunt Medis, ut a rege gubernari
vellent.

XCVIII. Tum continuo in deliberationem adducitur,

quemnam sibi regem constituant; et frequens ab
unoquoque proponitur laudaturque Dejoces, ad extremum
communi consensu Rex creatur. Tum ille jussit eos ædes sibi
ædificare dignas regno, et satellitibus ipsum munire: (2)
quod et fecerunt Medi, ædesque ei ædificarunt amplas
munitasque in ea regionis parte quam ipse definivit, et
satellites ex universis Medis sibi eligere permiserunt. (3) Ille
vero, postquam obtinuit imperium, coegit Medos unam
urbem condere; quo hanc tuentes, reliqua oppida minus
curarent. Obsequentibus etiam hac in re Medis, arcem
exstruxit amplam validamque, hanc quæ nunc Ecbatana
vocatur, ita ut alius mœnium orbis alio esset circumdatus:
(4) et sic instituta erat hæc arx, ut alius mœnium orbis alio
nonnisi propugnaculis esset excelsior. Quod ut fieret,
adjuvabat partim quidem ipsius loci commoditas, quum
esset collis: sed magis etiam data opera institutum est
opus, quum orbes universi sint septem, quorum in
postremo regia est et thesauri. (5) Qui autem murus
maximum conficit orbem, is Athenarum fere ambitum
mœnium amplitudine æquat. Jam primi orbis propugnacula
alba sunt; secundi nigra; tertii orbis purpurea; quarti
cærulea, quinti sandaracina: (6) ita cunctorum orbium
propugnacula pigmentis sunt obducta; duorum vero
postremorum orbium alter argentata propugnacula habet,
alter inaurata.

XCIX. Hæc igitur munimenta Dejoces sibi exstruxit et circa

ædes suas: tum vero reliquum populum jussit circumcirca
arcem habitare. (2) Constructis autem istis omnibus,
ordinem primus Dejoces instituit hunc, ut nemini ad regem
liceret ingredi, sed per internuncios omnia transigerentur,
nec conspiceretur rex a quoquam: ad hæc, ut ridere aut
exspuere coram illo, utique omnibus factu turpe haberetur.
(3) Adfectabat autem gravitatem istam hoc consilio, ne
cernentes eum æquales et una cum eo educati, domoque
orti non viliori, nec virtute inferiores, dolerent eique
insidiarentur; sed ut diversæ naturæ homo illis videretur,
ipsum non intuentibus.

C. His ita ordinatis, quum firmasset sibi imperium, in

exercenda justitia valde severum se præbuit. Litigantes
caussas suas scripto consignatas ad eum per internuncios
intro mittebant; quas ille judicatas remittebat. (2) Hunc
morem in judicandis caussis sequebatur: et reliqua etiam
omnia recte ab eo ordinata erant. Si quem intellexisset
protervius agentem, hunc ad se arcessitum inflicta pro
delicti modo pœna multabat: eaque caussa exploratores
auscultatoresque per universam, cui imperabat, regionem
habebat.

CI. Dejoces igitur solam Medicam nationem in unam

contraxit, eique imperavit. Cujus nationis tot numero gentes
[id est, tribus] sunt: Busæ, Paretaceni, Struchates, Arizanti,
Budei, Magi. Hæ sunt tot Medorum gentes.

CII. Fuit autem Dejocis filius Phraortes, qui, mortuo Dejoce

postquam tres et quinquaginta annos regnasset, suscepit
imperium. Hic non contentus solis imperare Medis,
expeditionem in Persas suscepit, hosque primos adgressus
est, primosque imperio Medorum subjecit. (2) Deinde vero,
quum esset horum duorum populorum dominus, validi
utriusque, Asiam subegit, ab alio populo ad alium transiens.
Postremo adversus Assyrios arma convertens, nempe
Assyriorum illos qui Ninum tenebant, quique, quum antea
omnibus imperassent, tunc sociis, quippe qui ab illis
defecerant, erant nudati, cæterum felici rerum suarum statu
utebantur; adversus hos postquam arma convertit
Phraortes, periit et ipse, secundo et vicesimo anno quam
regno erat potitus, et plurima pars copiarum ipsius.

CIII. Mortuo Phraorti successit Cyaxares, Phraortis filius,

Dejocis nepos. Hic dicitur multo majoribus suis fortior
fuisse: et primus in Asia centuriavit milites et per cohortes
distribuit, primusque ordinavit ut seorsum in acie staret
unumquodque militum genus, hastati, sagittarii, equites:
quum prius omnia promiscue pariter fuissent confusa. (2)
Idem hic est qui cum Lydis bellum gessit, quo tempore in
ipsa pugna dies in noctem est conversus; quique totam
supra Halyn fluvium Asiam sibi subjectam tenuit. Tum
undique contractis copiis, quascumque sub potestate sua
habebat, adversus Ninum arma convertit, patrem ulturus, et
urbem hanc exscindere cupiens. (3) At, superatis prælio
Assyriis, dum Ninum circumsedit, ingruit adversus eum
ingens Scytharum exercitus, duce rege Scytharum Madye,
Protothyæ filio: qui in Asiam irruperant, quum Cimmerios ex
Europa ejecissent; quos dum fugientes persequebantur, ita
in Medicam terram pervenerunt.

CIV. Est autem a Mæotide palude ad Phasin flumen atque

Colchos expedito viatori iter triginta dierum; e Colchis vero
non ita longo itinere perveniri potest in Mediam, sed unus
duntaxat interjectus est populus, Saspires; quos ubi
transieris, continuo Media occurrit. (2) Scythæ tamen hac
non irruperunt, sed per deflexum alia via superiore et multo
longiore, Caucasaum montem a dextra habentes. Ibi tum
Medi cum Scythis congressi, prælioque superati, Asiæ
imperium amiserunt; Scythæ vero universa Asia sunt potiti.

CV. Inde Ægyptum versus intendebant viam: sed Syriam

Palæstinam ingressis occurrens Ægypti rex Psammitichus,
muneribus precibusque effecit, ut ulterius non
progrederentur. Ubi regredientes Ascalonem venerunt,
Syriæ oppidum; maxima Scytharum parte sine maleficio
prætergressa, pauci ex illis, pone sequentes, Veneris
Cœlestis templum despoliarunt. (2) Est autem illud,
quantum sciscitans intelligo, ex omnibus hujus deæ templis
vetustissimum. Nam quod in Cypro est templum, hinc
prodiit, ut ipsi etiam Cyprii narrant: et, quod Cytheris est, id
Phœnices condiderunt, ex hac Syria oriundi. (3) His autem
Scythis, qui templum Ascalonis exspoliarunt, eorumque
semper posteris, inflixit dea muliebrem morbum; ita quidem
ut etiam Scythæ dicant, ob hanc caussam morbo hoc
laborare illos, et apud se ab adeuntibus Scythicam terram
conspici quo pacto adfecti sint, quos Enareas (sive
androgynos) Scythæ adpellant.

CVI. Igitur per octo et viginti annos Asiæ imperium

obtinuerunt Scythæ; per eorumque proterviam et
contemtum omnia susque deque versa sunt. Nam, præter
cædes, tributum exigebant quod a singulis imposuerant, et
præter tributum obequitantes rapiebant quod quique
haberent. (2) Sed horum quidem majorem numerum
Cyaxares et Medi, hospitio exceptos et mero inebriatos,
obtruncarunt: atque ita regnum receperunt Medi, et rerum,
quarum antea domini fuerant, denuo sunt potiti. (3) Tum
vero et Ninum ceperunt (quam quo pacto ceperint, in aliis
historiarum libris exponam), et Assyrios, excepta Babylonica
ditione, sub potestatem suam redegerunt. Post hæc
Cyaxares, postquam quadraginta annos (simul numeratis
his, quibus penes Scythas fuerat imperium) regnaverat, fato
functus est.

CVII. Cyaxari in regnum successit filius Astyages. Huic nata

erat filia, cui Mandanæ imposuerat nomen: quæ ei per
somnum visa est tantum urinæ fundere, ut et urbs ejus
impleretur et tota inundaretur Asia. Quod somnium quum
communicasset cum illis ex Magorum numero, qui
somniorum interpretationi dabant operam, conterritus est,
singula quæque ab iis edoctus. (2) Tum deinde Mandanen,
viro jam maturam, Medorum nulli, qui ipsius familia dignus
fuisset, in matrimonium dedit, visum istud reformidans;
verum Persæ cuidam junxit, cui nomen Cambyses, quem
repererat quidem bona familia ortum, et tranquillo hominem
ingenio, cæterum quem inferioris esse conditionis, quam
mediocrem Medum, judicaverat.

CVIII. Postquam domum duxit Cambyses Mandanen, primo

anno aliud vidit visum Astyages. Videbatur ei ex naturalibus
hujus filiæ enasci vitis, eaque vitis universam obtinere
Asiam. (2) Quo de viso sibi oblato quum retulisset ad
somniorum interpretes, arcessivit ex Persis filiam partui
vicinam; eamque, postquam advenit, in custodia habuit,
interimere cogitans prolem ex ea nascituram: nam ex viso
illo significaverant ei magi somniorum interpretes, prolem
filiæ hujus, loco ipsius, regno esse potiturum. (3) Hæc igitur
cavens Astyages, simul atque natus erat Cyrus, vocatum ad
se Harpagum, virum sibi cognatum, et Medorum
fidissimum, cui res suas crederet omnes, his compellavit
verbis: «Harpage, quod tibi committo negotium, id cave ne
ullo pacto neglectim tractes, neve me decipias, aliisque
hominibus studens, tuis ipse artibus dehinc capiaris. Cape
quem Mandane peperit puerum, et domum tuam
deportatum occide; dein, quoquo modo volueris, sepelito.»
(4) Respondit ille:[TR15] «Nec alias, o rex, vidist in hoc
homine aliquid quod ingratum tibi fuisset; cavebimus vero
etiam, ne in posterum quidquam in te delinquamus. Quare
si tibi gratum est hoc ita fieri, oportet nempe, quod in me
est, idoneam operam præstare.»

CIX. Hoc dato responso Harpagus, quum ei traditus esset

puerulus ornatus ut in mortem, abiit flens domum suam:
quo ubi venit, sermonem, quem secum Astyages habuerat,
uxori suæ retulit. (2) Cui illa, «Nunc ergo, inquit, quidnam
facere cogitas?» Et ille: «Non quemadmodum mandavit
Astyages; nec, si vel pejus, quam nunc, insanierit
furiosusque fuerit, voluntati ejus obsequar, nec hujus cædis
minister ero. (3) Multis autem de caussis hunc non
occidam; quoniam et mihi cognatus est puer, et ætate
provectus est Astyages, proleque caret mascula. Quodsi
igitur post illius obitum in hanc filiam regnum transiturum
est, cujus nunc puerum per me vult occidere, nonne mihi
supererit ut hoc facto in summum discrimen adducar?
Verumtamen meæ ipsius salutis caussa necesse est ut
moriatur hic puer: oportet autem ut interfecto ejus sit non
aliquis meorum, sed ex ipsius Astyagis ministris.»

CX. His dictis, protinus nuncium misit ad unum ex Astyagis

pastoribus, quem noverat pascua habere maxime idonea et
montes feris frequentissimos. Nomen huic erat Mitradates;
(2) uxorem autem habebat conservam suam, cui nomen,
græca lingua, erat Cyno; Medorum vero idiomate Spaco:
canem enim spaca dicunt Medi. (3) Saltus autem montium,
ubi boum pascua habebat hic bubulcus, ad septemtriones
erant Ecbatanorum, Pontum Euxinum versus. Hoc enim in
tractu, quem versus Saspires incolunt, montosa admodum
est Medica terra, et alta, silvisque opaca, reliqua[TR16] vero
Media plana est omnis. (4) Vocatus igitur bubulcus
postquam nulla interposita mora advenit, hæc ei dixit
Harpagus: «Jubet te Astyages hunc puerulum sumere, et
loco maxime deserto montium deponere, ut quam citissime
pereat. Et hoc præterea me jussit tibi dicere, nisi illum
occideris, sed quocumque modo superstitem esse curaveris,
pessimo exitio te ab ipso periturum. Mihi autem injunctum
est, ut expositum inspiciam.»

CXI. His auditis bubulcus, accepto puerulo, rediit eadem via,

et ad stabula pervenit. Forte autem fortuna accidit ut
pastoris etiam hujus uxor, quum per totum diem
parturiisset, tunc pepererit, quum pastor in urbem esset
profectus. (2) Erant autem anxii uterque alterius caussa, ille
timens partui uxoris; uxor autem, quod alioquin non solitus
esset Harpagus ad se vocare ipsius maritum. Ut vero ex
itinere redux adstitit pastor, tamquam ex insperato eum
conspiciens mulier, prior ex illo quæsivit, quid esset quod
tam propere eum ad se vocasset Harpagus. (3) Tum ille, «O
mulier, inquit, urbem ingressus vidi audivique quæ
numquam videre me fas erat, nec umquam cadere
debebant nostros in dominos. Tota Harpagi domus fletu erat
oppleta; et ego consternatus ivi intro. Ut primum intravi,
vidi puerulum in medio positum, palpitantem
clamitantemque, auro et variegata veste ornatum. (4)
Harpagus ut me conspexit, jussit acceptum ocyus puerum
asportare, in locoque feris maxime obnoxio montium
deponere; Astyagem esse dicens, qui hoc mihi injungeret,
multas adjiciens minas ni mandata exsequerer. Et ego
sumens puerum asportavi, ratus esse alicujus e domesticis;
nunquam enim exputare potuissem unde esset. (5)
Stupebam autem videns auro pretiosaque veste ornatum
puerum, ad hæc vero planctum manifestum in Harpagi
ædibus. Sed protinus in itinere totam rem cognovi ex
famulo, qui me urbe egredientem comitatus est,
infantemque mihi tradidit; esse scilicet puerum Mandana
natum, Astyagis filia, et Cambyse, Cyri filio; Astyagem
occidi eum jubere. Et ecce hic ille est!»

CXII. Hæc dicens bubulcus, puerum detectum ostendit. Et

illa, ut vidit puerum, magnum et formosum, lacrimans
genuaque complectens mariti, oravit ut neutiquam illum
exponeret. At ille negavit se aliter facere posse; adventuros
enim ab Harpago speculatores, rem inspecturos; seque
misere periturum, nisi imperata fecisset. (2) Mulier, ut viro
non persuasit, iterum hæc ei verba fecit: «Quoniam ergo
persuadere tibi, ne exponas puerum, non possum; at tu, si
utique necesse est ut conspiciatur expositus, ita fac. Nempe
et ego peperi, et quidem mortuum enixa sum. (3) Hunc tu
asporta et expone; puerum vero filiæ Astyagis alamus ut a
nobis progenitum: ita nec tu convinceris deliquisse adversus
heros nostros, nec nobis male fuerit consultum. Defunctus
enim regiam consequetur sepulturam; et, qui superstes est,
vitam non amittet.»

CXIII.[TR17] Optime ad rem præsentem dicere mulier visa est

pastori, et statim rem est exsecutus. Quem puerum morti
traditurus attulerat, eum tradidit uxori: suum vero, qui
mortuus erat, in vas illud, in quo alterum attulerat,
imposuit; et omni cultu alterius pueri ornatum, in
desertissimam regionem montium deportatum exposuit. (2)
Postquam in tertium diem expositus infans fuit, in urbem
proficiscitur pastor, subbubulcorum aliquo custode illius
relicto; et ad Harpagum ingressus, paratum se esse, ait,
cadaver pueruli ostendere. (3) Harpagus, missis satellitum
suorum fidissimis, per hos inspexit, sepelivitque pastoris
puerum. Quo sepulto, illum qui postmodum Cyrus
adpellatus est sumsit enutrivitque pastoris uxor, aliud ei
nomen, non Cyri, imponens.

CXIV. Is quum decem annorum esset puer, res quædam

accidit hujusmodi, quæ eum cognitum fecit. Ludebat in eo
vico, in quo erant boum greges quos diximus, ludebat
autem in via publica: (2) et pueri cum eo colludentes regem
suum elegerant hunc quem pastoris filium vulgo
nominabant. Ille igitur horum aliis partes distribuebat
ædificandi domos, aliis ut essent satellites, uni etiam eorum
ut esset regis oculus, alii munus dedit intro ferendi nuncios;
atque ita singulis proprias adsignaverat partes. (3) Quum
autem unus horum puerorum colludens cum reliquis, qui
erat Artembarei filius, nobilis inter Medos viri, mandatis Cyri
non paruisset; jussit Cyrus ceteros pueros medium illum
comprehendere. Qui quum ei morem gessissent, aspere
admodum Cyrus tractavit puerum. (4) Ille vero, simul atque
dimissus est, gravissime offensus, ut qui indigna sese
passus esset, in urbem abiit; et apud patrem de his, quæ ei
a Cyro accidissent, acriter est conquestus; non a Cyro
dicens (nec[TR18] enim jam tum erat ei hoc nomen), sed a
filio bubulci Astyagis. (5) Et Artembares ira excandescens
regem e vestigio adiit, filium secum ducens, et indigna se
passum esse aiebat, dicens: «O rex, a tuo servo, qui bubulci
est filius, in hunc modum (hic humeros filii ostendebat)
contumelia sumus adfecti.»

CXV. Hæc audiens conspiciensque Astyages, quum vellet

honoris Artembaris gratia ulcisci filium, arcessivit bubulcum
et puerum. Qui ubi adfuerunt ambo, Cyrum intuitus
Astyages ait: «Tu vero, quum sis hujus talis hominis gnatus,
ausus es filium hujus viri, qui apud me principe loco est, ita
contumeliose tractare!» (2) Cui Cyrus ita respondit: «At
equidem, o domine, cum eo sic egi jure meritoque. Nam
colludentes ex vico nostro pueri, quorum in numero hic fuit,
regem me constituerant;: visus enim illis eram ad hoc
maxime idoneus. (3) Igitur reliqui pueri imperata faciebant;
at hic dicto non erat audiens, et mandata nihili faciebat,
donec tandem pœna ei est inflicta. Quodsi ergo hujus rei
caussa malum aliquod commerui, en tibi præsto sum!»

CXVI. Hæc dum puer loquebatur, subiit Astyagem ut illum

agnosceret; quum et faciei species convenire cum sua
videretur, et responsum esse liberalius, et tempus
expositionis cum ætate pueri videretur congruere. (2)
Quibus rebus perculsus, aliquantum temporis continuit
vocem. Ægre tandem se recipiens, volensque Artembarem
dimittere, quo pastorem solum secum relictum posset
percunctari: «Artembares, inquit, hæc equidem ita
confecturus sum, ut nec tu nec filius tuus habeatis de quo
conqueramini.» (3) Dimisso Artembare, Cyrum in interiora
ædium introducunt famuli jussu Astyagis. Jamque solum
relictum pastorem interrogavit Astyages, puerum hunc unde
acceperit, et quis esset qui eum illi tradidisset: (4) et ille ex
se progenitum, ait, matremque pueri adhuc domi suæ
vivere. Astyages vero, non bene illum sibi consulere, inquit,
qui velit tormentis ad confitendum adigi: dumque hæc
loquitur, signum dat satellitibus ut corripiant hominem. (5)
Tum ille, tormentis expromtis, ita demum rem, ut erat,
declaravit: nempe a principio orsus, omnia persecutus est,
nihil a veritate deflectens; denique ad preces descendit, et,
ut veniam sibi rex daret, oravit.

CXVII. Astyages, postquam verum pastor erat confessus,

jam minorem rationem culpæ ejus habuit; sed Harpago
vehementer indignatus, jussit satellites eum vocare. Qui ubi
adfuit, quæsivit ex eo Astyages: Harpage, quonam genere
mortis interfecisti puerum, quem tibi tradidi ex filia mea
natum? (2) Harpagus, quum pastorem videret intus esse,
non ad mendacia se convertit, ne veritate convictus
caperetur; sed in hunc modum locutus est: «O rex,
postquam puerum accepi, deliberavi mecum, anquirens quo
pacto et tibi ex voluntate tua facerem, et, dum apud te
culpa vacarem, nec filiæ tuæ, nec ipsi tibi, essem mea
manu carnifex. (3) Igitur ita statui agendum. Pastori huic,
ad me vocato, tradidi puerum, dicens te esse[TR19] qui illum
occidi juberes: atque hoc dicens, non sum mentitus; tu
enim ita jusseras. (4) Tradidi autem ei hoc modo, ut
mandaverim, exponeret illum in deserto monte, et maneret
observaretque donec vitam finiisset; multa huic comminatus
nisi hæc effecta dedisset. (5) Postquam hic imperata fecit,
obiitque puer, tum eunuchorum fidelissimos misi, per
eosque inspexi mortuum, et sepelivi. Tali modo, rex, gesta
est hæc res, talique fato functus est puer.» Sic igitur
Harpagus ex vero rem exposuit.

CXVIII. Astyages autem, tegens iram quam adversus eum

ob id factum animo conceptam habebat, primum ei rursus
narravit rem prouti ex bubulco ipse audiverat; tum,
postquam ei hoc repetierat, ad extremum dixit, superesse
puerum, et, quæ facta sint, bene habere. «Etenim (sic
perrexit dicere) admissum in hunc puerum facinus et
graviter ipse dolebam, et, quod in filiæ meæ offensionem
incurrissem, haud leviter ferebam. (2) Nunc ergo
feliciter[TR20] conversa fortuna, tu tuum filium mitte ad hunc
puerum recens advenam, et ipse quoque mihi ad cœnam
adesto; nam pro servato puero sacra diis, ad quos hic honos
pertinet, sum facturus.»

CXIX. His auditis Harpagus adoravit regem, et admodum

gratulatus sibi, quod et delictum commode ipsi cessisset, et
quod felicibus auspiciis ad cœnam esset vocatus, domum
rediit. Quam ubi ingressus est, protinus filium, quem habuit
unicum, tredecim fere annos natum, emittit, adire jubens
Astyagis ædes, et facere quidquid ille jussisset. Ipse vero
supra modum gavisus, narravit uxori quæ evenissent. (2) At
Astyages, ut ad eum venit Harpagi filius, jugulavit eum, et
membratim concidens corpus, partim assavit carnes, partim
elixavit; easque postquam recte paratæ fuerunt, in promtu
habuit. (3) Tum, ubi cœnæ adfuit hora, quum convenissent
et reliqui convivæ et Harpagus, aliis convivis et ipsi Astyagi
adponebantur mensæ carnibus agninis refertæ; Harpago
vero partes omnes corporis filii ipsius, excepto capite et
extremis manibus pedibusque: hæc enim seorsum in
canistro reposita erant contecta. (4) Postquam satis pastus
illo cibo sibi visus erat Harpagus, quæsivit ex eo Astyages,
numquid delectatus esset epulo: qui ubi respondit, valde
quidem se eo esse delectatum, attulerunt, quibus id
mandatum erat, caput pueri obtectum et manus pedesque;
et adstantes jusserunt Harpagum detegere, sumereque ex
eis quidquid libuisset. (5) Harpagus obtemperans, ubi
detexit, conspicit filii sui reliquias: quo quidem spectaculo
non consternatus est, sed sui compos mansit. (6) Quæsivit
autem ex eo Astyages, cognosceretne cujus feræ carnes
comedisset? Cui ille, et noscere se, respondit, et placere sibi
quidquid rex faceret. Hoc dato responso, sumtis secum
reliquis carnibus, domum abiit. Inde collectas, ut puto,
reliquias cunctas erat humaturus.

CXX. Hac ultione de Harpago capta, de Cyro deliberans

Astyages eosdem vocavit magos, qui ei insomnium in istam
partem interpretati erant. Qui ubi convenerunt, quæsivit ex
iis, quam in partem interpretati essent insomnium. Illi vero
eodem modo responderunt; dicentes, in fatis fuisse ut
regnaret puer, si in vita mansisset, nec ante tempus
decessisset. (2) Excepit Astyages: «Atqui vivit puer, et
superest: et ruri agentem pueri ejusdem pagi regem
elegerunt: atque ille, quæcumque faciunt vere nominati
reges, cumulate fecit; nam et satellites, et janitores, et
internuncios, et qui reliquis præessent muneribus, habuit
constitutos. Et nunc, quorsum vobis hæc valere videntur?»
(3) Responderunt magi: «Si superest puer, et regnavit non
præmeditato, confide hactenus, et bono esto animo; non
enim iterum regnabit. Nam in exiguum quidam etiam
oraculorum nonnulla nobis exierunt; et quæ de genere sunt
insomniorum, ea quidem in admodum exile quidpiam
subinde desinunt.» (4) Ad hæc Astyages, «Et ipse ego,
inquit, o magi, in hac maxime sum sententia, quod rex
nominatus fuit puer, in eo exitum habere insomnium, nec
eum porro esse mihi ullo modo timendum. Verum tamen,
probe omnia circumspicientes, consulite mihi, quid futurum
sit tutissimum et domui meæ et vobis.» (5) Tum magi,
«Nostra etiam, inquiunt, plurimi interest, ut firmum stet
tuum regnum. Nam isto modo alienatur illud, si in hunc
puerum transit, qui est Persa; et hos, Medi quum simus,
servituri sumus, et nulla in existimatione erimus apud
Persas, utpote extranei: te vero manente rege, qui
popularis es noster, et regnamus ex nostra parte, et
magnos a te honores obtinemus. (6) Ita igitur omnino et
tibi et regno tuo debemus prospicere. Et nunc, si quid quod
timendum esset cerneremus, cuncta tibi prædicturi eramus:
at, quum jam in rem exilem exierit insomnium, et nos
confidimus, et te ut idem facias hortamur. Hunc vero
puerum e conspectu dimitte in Persas et ad suos parentes.»

CXXI. His auditis gavisus Astyages, Cyrum ad se vocatum

his verbis compellat: «O puer, ego propter insomnii visum
vanum injuria te adfeci; tu vero tuo fato superes. Nunc
igitur securus abi in Persas; quo qui te comitentur, tecum
mittam. Eo quum veneris, patrem ibi et matrem invenies,
non ejus sortis cujus sunt Mithradates bubulcus illiusque
uxor.»

CXXII. Hæc quum dixisset Astyages, dimisit Cyrum. Quem,

ad Cambysis ædes delatum, recepere parentes;
receptumque, ubi quis esset cognovere, vehementi cum
gaudio sunt amplexati, ut quem protinus a partu vitam
finiisse sibi persuasissent: percunctatique sunt, quonam
pacto superfuerit. (2) Et ille ipsis rem exposuit; dicens, se
ipsum antea nescivisse, sed plurimum a vero aberrasse; in
itinere autem omnia, quæ sibi acciderint, rescivisse. Putasse
enim esse filium bubulci Astyagis; sed ex Media huc iter
facientem totam rem ex comitibus suis cognovisse. (3)
Commemorabat autem educatum se fuisse a bubulci uxore;
et hanc laudabat continenter, eratque ei sermonum
argumentum omne Cyno. Quod nomen adripientes parentes
ejus, quo magis divinitus superesse Persis videretur puer,
sparserunt famam, fuisse Cyrum, quum expositus esset, a
cane enutritum. Inde hæc fama in vulgus manavit.

CXXIII. Jam virilem ætatem ingressum Cyrum, quum et

fortissimus esset suorum æqualium et omnibus carissimus,
solicitavit Harpagus donis missis, de Astyage cupiens capere
ultionem. Nam a se, privato homine, intelligebat vindictam
adversus Astyagem non posse existere: sed Cyrum videns
subcrescentem, hunc sibi conciliare socium studuit, quæ
Cyrus passus erat cum sua conferens calamitate. (2) Sed
jam antea hoc ab illo præparatum erat: quum acerbus in
Medos esset Astyages, Harpagus cum unoquoque principum
Medorum colloquia miscens, persuaserat illis, necesse esse
Cyrum rebus præficere, et finem facere regno Astyagis. (3)
His ita præparatis, sic demum Cyro in Persis versanti
aperire consilium suum cupiens Harpagus, quum aliter id
efficere, custoditis itineribus, non posset, tali usus est
commento. (4) Leporem callide instruxit; cujus ventri, ita
rescisso ut nihil pilorum avelleret, prout erat, indidit
libellum, in quo quae voluerat scripta erant: tum, consuto
rursus ventre, leporem atque retia, veluti venatori, tradidit
servorum fidissimo, eumque in Persas misit, ore tenus hoc
adjiciens mandatum, ut Cyro leporem tradens simul diceret,
necesse esse ut ille sua manu eum exenteret, neque
quisquam hoc facienti adsit.

CXXIV. His rebus ita perfectis, Cyrus acceptum leporem

aperit, et libellum in eo repertum perlegit, (2) in quo erant
perscripta hæc: «O fili Cambysis! quod te dii respiciunt; hoc
enim absque esset, numquam tam mira usus esses fortuna:
tu nunc de Astyage, tuo interfectore, cape pœnas. Etenim
ex hujus consilio tu perieras; deorum autem beneficio et
meo superes. (3) Quæ te omnia pridem puto cognovisse,
quum quæ tecum acta sunt, tum quæ ego ab Astyage
passus sum eo, quod te non occidi, sed pastori tradidi. Tu
nunc, si mea volueris consilia sequi, quibus terris imperat
Astyages, earum omnium rex eris. (4) Persuade Persis ut ab
illo desciscant, exercitumque duc in Mediam: et, sive ego ab
Astyage dux adversus te fuero nominatus, sive alius
quisquam nobilium Medorum, habebis quæ voles. Nam
primi hi ipsi ab illo deficient, et tecum facientes, tollere
Astyagem studebunt. Quare persuasus parata tibi hic
quidem esse omnia, fac quæ dixi, et fac celeriter!»

CXXV. His intellectis Cyrus secum deliberavit quo

callidissimo modo Persas ad defectionem permoveret. Re
deliberata, commodissimum hoc ei visum est consilium, quo
nimirum etiam usus est. Conscriptis in libello quæ voluit,
concionem convocavit Persarum: tum aperiens libellum
legensque, ait, Astyagem sese ducem constituere Persarum.
«Nunc igitur,» perrexit, dicere, «edico vobis, Persæ, præsto
sitis singuli cum falcibus.» (2) Hæc Cyrus pro concione dixit.
Sunt autem Persarum plura genera; quorum nonnulla in
concionem vocavit Cyrus, et ad deficiendum a Medis
solicitavit. (3) Sunt autem ea hæc, e quibus alii omnes
Persæ pendent: Pasargadæ, Maraphii, Maspii. Ex his
nobilissimi sunt Pasargadæ, in quibus est Achæmenidarum
familia, ex qua reges Persidæ sunt prognati. (4) Alii vero
Persæ hi sunt: Panthialæi, Derusiæi, Germanii, qui omnes
agrorum culturam exercent; reliqui sunt nomades, Dai,
Mardi, Dropici, Sagartii.

CXXVI. Ut convenerunt omnes cum prædicto instrumento,

ibi tum Cyrus, quum esset tractus Persicæ regionis spinis
obsitus, patens quaquaversum octodecim aut viginti stadia,
hunc tractum jussit illos eadem die eruncare. (2) Proposito
labore postquam perfuncti sunt Persæ, iterum eisdem
prædixit, ut in posterum diem adessent loti. Interim vero
Cyrus caprarum oviumque et boum greges patris sui omnes
in unum congregatos mactavit paravitque, quippe Persarum
exercitum hisce excepturus, et vino farinaceisque cibis
commodissimis; (3) utque postridie convenerunt Persæ,
recumbere in prato jussos lauto excepit epulo. Dein,
postquam a cœna surrexerunt, quæsivit ex his Cyrus, utra
optabiliora ipsis viderentur: quæ pridie habuerint, an
præsentia? (4) Et illi, multum interesse, dixerunt: pridie
enim omnia se mala habuisse, præsente vero die bona
omnia. (5) Id verbum adripiens Cyrus, rem omnem, quam
eis propositurus erat, aperuit dicens: «Viri Persæ! ita vobis
se res habet. Quod si me sequi volueritis, erunt vobis hæc
et infinita alia bona, eritisque omnibus servilibus laboribus
expertes: me vero sequi nolentibus erunt labores hesternis
similes innumeri. (6) Nunc ergo, mihi dicto audientes,
estote liberi! Nam et ego divina sorte ad hoc natus mihi
videor, ut hæc bona in manus nostras congeram; et vos
judico viros esse Medis non inferiores, quum aliis rebus,
tum militari laude. Quæ quum ita sint, desciscite quam
primum ab Astyage!»

CXXVII. Igitur Persæ, quum jam pridem ægre tulissent

Medorum imperium, ducem nunc patronumque nacti,
libenter in libertatem se vindicabant. Astyages vero, ut
intellexit moliri hæc Cyrum, misso nuncio, eum ad se
vocavit. (2) Cui renunciare nuncium jussit Cyrus, prius se
adventurum, quam gratum futurum esset Astyagi. Quo
audito Astyages Medos armavit cunctos, ducemque eis,
velut divinitus mente perculsus, præfecit Harpagum, oblitus
quæ adversus illum patraverat. (3) Medi, in bellum profecti,
ubi Persis ad manus venerunt, pars eorum, quicumque
consilii non erant participes, pugnam inibant; alii vero ad
Persarum transierunt partes; sed plerique ultro cessantes a
pugna, fugam capessebant.

CXXVIII. Ita turpiter dissoluto Medorum exercitu, ut rem

cognovit Astyages, minitans Cyro, ait: «At ne sic quidem
gaudebit Cyrus.» (2) His dictis, primum magos somniorum
interpretes, qui ei ut Cyrum dimitteret persuaserant, e palis
suspendit: deinde Medos, qui in urbe relicti erant, armavit,
juvenes provectioresque ætate viros. (3) Quibus eductis,
prælio cum Persis inito, victus est: et ipse Astyages, amissis
quos eduxerat Medis, vivus in hostium venit potestatem.

CXXIX. Tum captivo Astyagi adstans Harpagus, lætitia ob

illius casum gestiens, insultavit; et quum alia in eum acerba
dicteria conjecit, tum respiciens ad cœnam eam, qua filii
carnes comedendas illi Astyages proposuerat, ex eo
quæsivit, ecquid placeret ei servitus, qui modo rex fuisset?
(2) Quem adspiciens Astyages, vicissim interrogavit, an
suum faceret Cyri factum? Et Harpagus, suum merito
censerit, ait, factum; se enim ipsum de eo suscipiendo ad
Cyrum scripsisse. (3) Tum Astyages, longiorem exorsus
sermonem, declaravit ineptissimum illum esse hominum
omnium, simulque iniquissimum: ineptissimum quidem, qui,
quum ipse potuisset rex evadere, si quoniam hæ res per
ipsum gestæ sint, ad alium detulerit imperium:
iniquissimum vero, quod propter cœnam istam Medos in
servitutem conjecisset. Quodsi enim oportuisset in alium
quempiam transferre imperium, seseque destituere; æquius
fuisse Medorum alicui tribuere hoc bonum, quam cuipiam ex
Persis. Nunc vero Medos, culpa vacantes, servos factos esse
pro dominis; Persas autem, quum Medorum pridem fuissent
servi, dominos eorum evasisse.

CXXX. Igitur Astyages, postquam quinque et triginta annos

regnaverat, ita regno exutus est: Medi vero, propter hujus
acerbitatem, Persis succubuerunt; postquam imperium
superioris trans Halyn fluvium Asiæ per annos trecentos et
duodetriginta tenuerant, demtis eis annis quibus penes
Scythas fuerat imperium. (2) Postero quidem tempore
pœnituit eos hujus facti, desciveruntque a Dario: sed post
defectionem denuo subacti sunt, prælio superati. Tunc
Persæ cum Cyro, postquam regnante Astyage adversus
Medos rebellarant, Asiæ regnum ab eo tempore obtinuere.
Astyagem vero Cyrus, nullo alio malo adficiens, apud se
tenuit donec vitam finivit. (3) Hoc igitur modo et natus et
educatus Cyrus regnum obtinuit, et post hæc Crœsum, qui
ipsum adgredi cœperat, devicit, quemadmodum a me supra
expositum est: quo superato, universæ Asiæ imperavit.

CXXXI. Persas vero hisce uti institutis compertum habeo.

Simulacra et templa et altaria statuere nefas existimant;
stultitiamque his, qui hoc faciunt, imputant: scilicet, ut mihi
videtur, quod non humanæ similem naturam aut formam
habere deos arbitrantur, sicuti Græci. (2) Illis igitur mos est,
Jovi in summis montium jugis facere sacra, universum cœli
orbem Jovem nominantibus. Faciunt autem et Soli sacra, et
Lunæ, et Terræ, et Igni, et Aquæ, et Ventis. (3) Et his
quidem solis numinibus a priscis inde temporibus sacra
faciunt. Addidicerunt vero etiam Uraniæ sacrificare, ab
Assyriis et Arabibus accepto ritu. Venerem autem Assyrii
Mylitta nominant, Arabes vero Alitta; Persæ Mitran.

CXXXII. Sacrificiorum autem, quæ hisce diis peraguntur a

Persis, talis est ratio. Nec altaria erigunt, nec ignem
accendunt sacra facturi: libatione non utuntur, non tibia,
non libis, non mola. (2) Ut cuique deo sacra quispiam vult
facere, in locum mundum adducit victimam, deumque
invocat, tiaram myrto maxime cinctam gestans. Non est
autem licitum, ut sibi soli bona precetur sacrificans: sed
cunctis Persis atque regi ut bene sit, precatur; quippe in
cunctorum Persarum numero et ipse continetur. Postquam
in frusta dissecuit victimam, carnesque elixavit, substernit
herbas quam tenerrimas, maxime trifolium, hisque carnes
omnes imponit. (3) Quibus ita dispositis, vir magus adstans
accinit theogoniam quampiam, qualem illi esse
incantationem dicunt: nam absque mago non fas est illis
sacra facere. Interjecto brevi tempore, qui sacra fecit,
carnes aufert, eisque utitur prout ei ratio suadet.

CXXXIII. Dierum omnium eum maxime celebrare moris est

Persis, quo quisque natus est. Eo die æquum censent
copiosius epulum quam alias adponere: et fortunatiores
quidem eo die bovem, equum, camelum aut asinum
adponunt integrum, in camino assatum; pauperiores vero
minores adponunt pecudes. (2) Farinaceis cibariis paucis
utuntur, obsoniis vero et secundis mensis multis, eisque non
simul sed paulatim, inlatis. Quapropter Persæ dicunt,
Græcos, quum cibum capiunt, desinere esurire; quoniam
post cœnam nihil amplius, quod alicujus momenti sit, eis
adponitur: si quid enim porro adponeretur, a comedendo
non esse cessaturos. (3) Vino largiter admodum indulgent:
nec vero vomere illis licet, nec urinam mittere, alio
præsente; atque hoc illi ita observant. Dum autem vino
largius indulgent, interim de rebus maxime seriis deliberare
consuerunt: (4) quod vero deliberantibus placuit, id ædium
herus, apud quem habita est deliberatio, postridie ejus diei
jejunis proponit. Quodsi jejunis idem placet, hoc utuntur;
sin minus, omittunt. Contra, quæ jejuni sobriique ante
deliberaverunt, ea vino madidi recognoscunt.

CXXXIV. Si qui in via sibi mutuo obviam veniunt, hac re

cognoscere aliquis potest utrum eadem conditione sint qui
sibi occurrunt: nempe hi, salutationis loco, ora invicem
osculantur. Quodsi alteruter paulo est inferior, osculantur
genas; si multo inferior, prostratus adorat alterum. (2) In
honore autem habent, post sese mutuo, illos qui a se
proxime habitant; post hos, qui his finitimi; et sic deinde in
honore habendo pro ratione progrediuntur: minimeque
omnium in honore habent hos, qui ab ipsis longissime
remoti vivunt. Scilicet se ipsos hominum omnium
arbitrantur esse longe præstantissimos; alios vero pro
prædicta ratione virtutem colere; denique, qui ab ipsis
longissime habitent, esse ignavissimos. (3) Quoad vero
penes Medos fuerat imperium, etiam populi alter alteri
imperabant: cunctis quidem Medi, et præsertim his qui
proxime eis habitabant; hi vero, suis finitimis; et illi rursus
his qui eos proxime attingebant. Et pari quoque ratione
Persæ in honore habent alios populos: nam similiter
progrediendo alius populus alii præest, et in illum imperii
partem aliquam sibi commissam exercet.

CXXXV. Peregrina autem instituta admittunt Persæ omnium

hominum maxime. Etenim Medicam vestem, sua esse
honestiorem existimantes, gestant; et ad bella Ægyptiacos
adoptarunt thoraces. Atque etiam voluptatum varia genera,
ex aliis cognita, sectantur; et quidem pueris etiam ad
venerem utuntur, a Græcis edocti. (2) Ducunt autem eorum
quisque legitimas uxores multas, multo vero etiam plures
habent pellices.

CXXXVI. Strenuitas et boni viri officium apud eos, post

bellicam virtutem, æstimatur, si quis multos progenuit filios:
et, qui plurimos edidit, huic quotannis dona mittuntur a
rege. In multitudine enim existimant robur inesse. (2)
Puerorum institutio, a quinto anno incipiens usque in
vicesimum, ad sola hæc tria refertur, equitare, arcu uti, et
verum loqui. Priusquam quinquennis est puer, non venit in
patris conspectum, sed apud mulieres vitam agit: (3) id ea
fit caussa, ne, si dum ita educatur obit, dolorem adferat
patri.

CXXXVII. Laudo equidem istud institutum: sed et hoc laudo,

quod propter unam simplicem culpam nec rex ipse
quemquam morte plectit, nec reliquorum Persarum
quisquam unius culpæ caussa in aliquem suorum atrocius
quiddam et irreparabile committit: sed, subductis
rationibus, postquam plura et majora esse delicta reperit
quam præstita officia, sic demum iræ indulget. (2) Ut autem
patrem aliquis aut matrem occiderit, id vero numquam aiunt
accidisse: sed quæcumque talia adhuc facta sint, utique
necesse esse aiunt, ut caussa curatius cognita reperiantur
commissa ea esse aut a supposititiis aut adulterino
sanguine natis; nec enim veri simile esse, ut, qui vere pater
fuerit, a proprio filio occidatur.

CXXXVIII. Quæcumque vero illis facere non licet, ea nec

dicere licitum est. Turpissimum autem apud eos habetur,
mendacium dicere; alterum post hos, æs alienum habere;
et hoc quidem quum aliis de caussis, tum quod necesse
esse aiunt, ut, qui æs alienum habet, etiam subinde
mendacium dicat. (2) Si quis e civibus lepra aut vitiligine
est correptus, in urbem hic non intrat, nec cum aliis Persis
consuetudinem habet. Dicunt autem, eo huic id accidisse,
quod in Solem quidpiam deliquerit. (3) Peregrinum vero
quemlibet, qui tali morbo laborat, frequentes terra ejiciunt:
etiam columbas albas exturbant, eodem malo eas laborare
existimantes. In fluvium neque immingunt, neque exspuunt,
nec manus in eo abluunt, nec alium hæc facere patiuntur:
sed fluvios præcipue colunt.

CXXXIX. Porro hoc aliud habent Persæ, quod ipsos quidem

latet, at nos non præterit. Scilicet nomina eorum, quæ
corporibus vel magnificentiæ cujusque ipsorum respondent,
desinunt omnia in eandem literam, quam Dores San, Iones
Sigma vocant. In hanc literam, si volueris inquirere,
reperies desinere Persarum nomina, non unum et alterum,
sed pariter omnia.

CXL. Hæc habui quæ de Persis citra dubitationem bene

gnarus dicerem. Istudo vero ut occultum refertur, nec satis
aperte, quod ad vita functos spectat; scilicet, non prius
sepeliri hominis Persæ cadaver quam ab ave aut a cane sit
discerptum. Et Magis quidem esse hoc institutum, certo
scio: faciunt enim aperte. (2) Cæterum cera obductum
cadaver terra condunt Persæ. Magi vero multum, quum ab
aliis hominibus differunt, tum a sacerdotibus Ægyptiorum.
(3) Hi enim nefas existimant, quidquam vivum necare,
præter ea quæ diis immolant: Magi vero omnia manu sua
occidunt, excepto cane atque homine; et in hoc studium
etiam magnum ponunt, necantes perinde et formicas et
angues, et alia reptilia atque volucria. Sed utcumque se
habeat instituti genuina ratio, hæc hactenus: redeo ad
superiorem narrationem.

CXLI. Simul atque Lydi subacti a Persis fuere, Iones

Æolesque legatos Sardes miserunt ad Cyrum, volentes
eisdem conditionibus imperio ejus esse subjecti, quibus
Crœso paruerant. (2) At ille, auditis eorum postulatis,
fabulam eis narravit hujusmodi: Fuit olim tibicen, inquit,
qui, piscibus conspectis in mari, tibia cecinit, ratus illos in
terram esse egressuros. Is ubi spe frustratum se vidit, capit
rete, et ingentem piscium numerum reti inclusum extraxit.
Quos ubi vidit palpitantes, dixit eis: «Desinite nunc saltare,
quum, me tibia canente, egredi saltareque nolueritis.» (3)
Hanc fabulam Ionibus Æolibusque hac caussa Cyrus
proposuit, quoniam ante id tempus Iones, per legatos
invitati a Cyro ut a Crœso desciscerent, non paruerant; et
tunc demum, confectis rebus, ad parendum Cyro erant
parati. (4) Ille igitur, ira commotus, ista eis respondit. Quo
responso ad Ionum civitates relato, muris singuli oppida sua
cingebant, et ad Panionium congregabantur reliqui omnes
præter Milesios; cum his enim solis Cyrus fœdus fecerat
eisdem conditionibus quibus olim Lydus. Reliquis vero
Ionibus placuit communi consilio Spartam legatos mittere,
qui rogarent Spartanos ut Ionibus auxilio venirent.
CXLII. Iones hi autem, quorum est etiam Panionium illud,
præ omnibus quos novimus hominibus oppida condita
tenebant in terræ tractu temperie cœli aerisque longe
præstantissimo. Etenim neque locorum superius sitorum
eadem ratio est atque Ioniæ, neque inferius sitorum; nec
eorum quæ orientem spectant, nec quæ occidentem:
quorum alia frigore aut humiditate premuntur, alia æstu et
siccitate. (2) Lingua autem non utuntur eadem, sed quatuor
modis deflexionum [dialectis]. Prima civitatum Miletus
versus meridiem sita est; dein Myus et Priene: et hæ
quidem in Caria sitæ sunt, et dialecto utuntur eadem. Istæ
vero in Lydia: Ephesus, Colophon, Lebedus, Teos,
Clazomenæ, Phocæa. (3) Atque hæ civitates, ad sermonis
characterem quod attinet, cum illis, quas ante nominavi,
nihil commune habent, sed inter se conveniunt. Supersunt
tres Ionicæ civitates, quarum duæ insulas incolunt, Samum
atque Chium: tertia in continente sita est, Erythræ. (4) Ex
his Chii et Erythræi eadem utuntur dialecto; Samii vero sua,
ab aliis diversa. Hi sunt quattuor sermonis characteres.

CXLIII. Horum igitur Ionum Milesii tuti a metu erant, utpote

fœdus cum Cyro pacti. Qui autem ex eisdem insulas[TR21]
incolebant, ne illi quidem quidquam metuebant: necdum
enim eo tempore Phœnices Persarum imperio erant subjecti,
nec Persæ ipsi mare exercebant. (2) Separaverant se autem
hi Iones (Milesii) a ceteris Ionibus, non aliam ob caussam,
nisi quod, quum universa tunc stirps Hellenica infirma esset,
populorum omnium infirmissimus et minimi momenti fuerit
Ionicus: nam, præter Athenas, nulla alia erat eorum civitas
notabilis. (3) Quare et alii Iones et ipsi Athenienses nomen
etiam fugiebant, nec Iones volebant adpellari: immo etiam
nunc plerosque eorum pudet hujus nominis. Sed duodecim
illæ civitates gaudebant hoc nomine, et separatim ab aliis
templum sibi statuerunt, cui Panionio imposuere nomen;
decreveruntque nullos alios Ionas participes illius facere:
nec vero etiam alii, ut in consortium reciperentur, petivere,
præter Smyrnæos.

CXLIV. Simili ratione Dorienses, Pentapolin quæ nunc

vocatur incolentes, quæ olim eadem Hexapolis nominata
erat, cavent ne alios ullos ex finitimis Doriensibus in Triopici
templi communionem recipiant; verum etiam suo de
numero eos, qui adversus id templum scelus admiserant,
communione excluserunt. (2) Nam quum in ludis Triopii
Apollinis ex prisco instituto aurei tripodes donarentur
victoribus; quos tripodas qui acceperant, his non licebat eos
extra templum exportare, sed ibidem deo dedicare
oportebat; civis quidam Halicarnassensis, cui nomen erat
Agasicles, victoriam quum reportasset, spreta lege domum
suam detulit tripodem et clavis ibi adfixit. (3) Hanc ob
culpam quinque civitates, Lindus, Ialysus, Camirus, Cos et
Cnidus, sextam civitatem Halicarnassum communione
excluserunt. Talem illi his pœnam inflixere.

CXLV. Quod autem duodecim civitates confecerunt Iones,

nec plures voluerunt recipere, id ea caussa fecisse mihi
videntur, quod etiam, quo tempore in Peloponneso
habitaverant, totidem eorum fuerant regiones;
quemadmodum nunc Achæorum, qui Ionas expulerunt,
duodecim regiones sunt: (2) prima Pellene, haud procul
Sicyone; dein Ægira, et Ægæ, in qua est Crathis amnis
perennis, a quo et ille in Italia nomen accepit; tum Bura, et
Helice, in quam confugerant Iones ab Achæis prælio
superati; et Ægium, et Rhypes, et Patrenses, et Pharenses,
et Olenus, in qua Pirus est amnis ingens; et Dyme et
Tritæenses, qui soli ex istis omnibus mediterranea habitant.

CXLVI. Hæ sunt nunc duodecim Achæorum regiones, quæ

olim ibi Ionum fuerant: qua nimirum de caussa etiam in
Asia duodecim civitates confecerunt: nam, esse hos magis
Ionas quam reliqui Iones, aut nobiliori quadam stirpe
oriundos, id vero dicere magna foret stultitia. Sunt enim
horum quidem haud minima pars Abantes ex Eubœa,
quibus nihil cum Ionia aut cum nomine isto commune est:
admixti porro eis sunt Minyæ Orchomenii, et Cadmei, et
Dryopes, et Phocenses, qui a popularibus suis se
sejunxerunt, et Molossi, et Arcades Pelasgi, et Dorienses
Epidaurii; denique multæ aliæ gentes illis immixtæ sunt. (2)
qui vero eorum ex Athenarum prytaneo sunt profecti,
nobilissimique censentur esse Ionum, hi vero uxores secum
in coloniam non adduxerant, sed Caricas habebant uxores,
quarum parentes occiderant. (3) Quam ob cædem mulieres
hæ legem sibi, juramento firmatam, imposuerunt,
filiabusque suis tradiderunt, ne umquam cum maritis
caperent cibum, nec maritum suum ulla nomine
compellaret; hanc ob caussam, quod ipsarum parentes
maritosque et liberos illi occidissent, et dein patrato hoc
facinore ipsas duxissent uxores. Hæc autem Mileti facta
erant.

CXLVII. Reges vero sibi constituerant, alii Lycios, a Glauco

Hippolochi filio oriundos; alii Cauconas Pylios, a Codro
Melanthi filio; alii ex utroque genere. Enimvero nomen hi
tuentur aliquanto acrius quam reliqui Iones. Sint vero etiam
ipsi maxime genuini Iones: sunt tamen Iones omnes,
quicumque ex Attica oriundi sunt, et Apaturia celebrant: (2)
celebrant autem hoc festum omnes, exceptis Ephesiis et
Colophoniis; hi enim soli ex Ionibus Apaturia non celebrant,
idque ob cædis quandam quam afferunt caussam.

CXLVIII. Est autem Panionium sacer locus Mycalæ,

septentrionem spectans, communi Ionum consilio Neptuno
Heliconio dedicatus. (2) Mycale autem promontorium est
continentis, ab occidente Samum versus porrectum. Huc
convenientes e civitatibus omnibus Iones festum
celebrabant, quod Panionia nominabant. (3) Habent hoc
autem non solum Ionum festa, sed etiam Græcorum
omnium: ut eorum nomina in eandem desinant literam,
quemadmodum etiam Persarum nomina.

CXLIX. Hæ igitur, quas dixi, Ionum sunt civitates. Æolides

vero civitates hæ sunt: Cyme, Phriconis cognominata,[TR22]
Larissæ, Neotichos, Temnus, Cilla, Notium, Ægiroessa,
Pitane, Ægææ, Myrina, Grynea. (3) Hæ sunt undecim
Æolensium civitates antiquæ: una enim eis ademta est ab
Ionibus, Smyrna. Fuerant enim et hæ civitates duodecim, in
continente omnes sitæ. Colebant autem hi Æolenses
regionem, cui solum præstantius quam Ionum, cæterum
cœli temperie Ionum regioni erat inferior.

CL. Smyrnam vero tali modo amiserant Æolenses. Cives

Colophonios, qui in popularium seditione inferiores
discesserant, patriaque fuerant pulsi, intra urbem suam
receperunt. Post hæc iidem exsules Colophonii, observato
die quo Smyrnæi Baccho extra muros sacra faciebant,
occlusis portis urbem tenuere. (2) Dein succurrentibus
Æolensibus cunctis, fit pactum hac conditione, ut Iones
omnia quæ moveri possent Æolensibus redderent, Æolenses
Smyrnam relinquerent. Quo facto, reliquæ undecim civitates
Smyrnæos inter se dispertitæ, in civium numerum
receperunt.

CLI. Hæ sunt igitur Æolensium civitates in continente sitæ,

præter eas quæ Idam incolunt; hæ enim ab illis sejunctæ
sunt. Qui vero insulas obtinent, eorum quinque civitates
Lesbum incolunt: nam sextam, quam in Lesbo condiderant,
Arisbam, Methymnæi in servitutem redegerunt, quum
essent consanguinei. In Tenedo vero una habitatur civitas;
et in Centum-insulis quæ vocantur, itidem una. (2) Lesbii
igitur et Tenedii, quemadmodum Iones insulas incolentes,
nihil metuebant: reliquis vero civitatibus communi consilio
placuit Ionas sequi, quocumque hi ducerent.
CLII. Spartam ut venerunt Ionum Æolensiumque legati,
(celeriter enim hæc conficiebantur), oratorem qui nomine
omnium verba faceret delegerunt civem Phocæensem, cui
nomen erat Pythermus. Et ille purpureo amictus pallio, quo
major Spartanorum numerus, adventu eorum cognito,
conveniret, in medium progressus, multa fecit verba, orans
ut ipsis succurrerent. (2) At Lacedæmonii neutiquam
audiebant, nec placebat eis opem ferre Ionibus. Itaque illi
discesserunt: Lacedæmonii vero, rejectis Ionum legatis,
tamen quinquaginta remorum navi viros emiserunt, res Cyri
Ioniæque ut mihi quidem videtur, exploraturos. (3) Qui
quum Phocæam adpulissent, Sardes miserunt e suis virum
probatissimum, Lacrinen nomine, qui Lacedæmoniorum
verbis ediceret Cyro, ne ulli civitati terræ Græciæ damnum
inferret; se enim eam rem non neglecturos.

CLIII. Hæc quum dixisset legatus, fertur Cyrus ex

præsentibus Græcis quæsisse, quinam homines essent
Lacedæmonii, quantaque illorum multitudo, qui hæc ei
edicerent. (2) Quæ postquam ex his cognovit, legato
Spartiatæ respondit: «Numquam timui tales viros, qui in
medio oppido locum habent designatum, in quo congregati,
interposito juramento, sese invicem decipiunt: quibus, si
ego valebo, accidet ut non de his quæ Ionibus, sed quæ sibi
impendent, sint confabulaturi.» (3) Hæc Cyrus in universos
conjecit Græcos, eo quod fora publica habent, in quibus
emtioni et venditioni dant operam: Persæ autem foris non
utuntur, nec est omnino apud illos forum rerum venalium.
(4) Post hæc vero, Sardium custodia Tabalo tradita, homini
Persæ, et auri transferendi cura, quod Crœsi aliorumque
Lydorum fuerat, Pactyæ commissa, Lydo homini, ipse
Ecbatana proficiscitur, Crœsum secum ducens, Ionum
autem, in præsentia certe, rationem nullam habens. (5)
Obstabat enim Babylon, et Bactriana gens, et Sacæ atque
Ægyptii, in quos ipse expeditionem cogitabat suscipere,
adversus Ionas vero alium mittere ducem.
CLIV. Ut vero Sardibus discesserat Cyrus, Lydos Pactyas ad
desciscendum a Tabalo et Cyro permovit: et ad mare
profectus, quum aurum omne ex Sardibus in potestate
haberet, auxilia mercede conduxit, maritimisque hominibus
ut secum militarent persuasit. Tum exercitu adversus
Sardes ducto, Tabalum oppugnavit, in arce conclusum.

CLV. Ea re in itinere cognita, Cyrus his verbus Crœsum

compellavit: «Crœse, quis mihi erit harum rerum finis? Non
desinent Lydi, uti videtur, et molestiam creare mihi, et ipsi
sibi exhibere. Subit animum cogitatio, optimum fore, ut
prorsus in servitutem eos redigam. (2) Similiter enim nunc
mihi videor fecisse, atque si quis, quorum patrem
occidisset, filiis pepercerit. Sic nempe et ego, quum te in
potestate habens mecum ducam, qui amplius etiam aliquid
quam pater illis fuisti, ipsis Lydis urbem tradidi: ac dein
miror, a me eos descivisse!» (3) Sic ille quæ sentiebat dixit.
Cui Crœsus, veritus ne funditus everteret Sardes, his verbis
respondit. «Æqua sunt, inquit, o rex, quæ dixisti. At tu
tamen ne prorsus indulgeas iræ, nec penitus evertas
antiquam urbem, quæ et ante actorum insons est, et eorum
quæ nunc aguntur. (4) Nam, quæ ante acta sunt, ea ego
feci, et meo capite culpam luo: quæ vero nunc aguntur,
eorum reus Pactyas est, cujus tu fidei Sardes commisisti;
hic igitur tibi det pœnas. Lydis vero dans veniam, hæc illis
impone, ne posthac a te deficiant, aut ullo modo metuendi
sint. (5) Missis nunciis interdicito illis, ne arma possideant
bellica; et tunicas jube eos sub palliis gestare, cothurnosque
pro calceis induere: denique edic ut pueros suos instituant
citharam pulsare, et canere, et mercaturam exercere: et
mox videbis eos, o rex, feminas ex viris factos, ut porro non
sit quod verearis ne a te deficiant.»

CLVI. Hæc Cyro Crœsus suasit, optabiliora Lydis ratus,

quam in servitutem redigi et pro mancipiis vendi: pulcre
quippe intelligebat, nisi probabilem adferret rationem, non
persuasurum se esse Cyro, ut mutaret consilium; simul vero
timebat, ne in posterum aliquando Lydi, si præsens
periculum evasissent, desciscerent a Persis seseque
perditum irent. (2) Cyrus admonitione Crœsi gavisus, et de
ira remittens, se ei pariturum ait: et vocato ad se Mazari,
homini Medo, dat mandatum, ut, quæ ipsi Crœsus suaserat,
illis imperaret; cæterum ceteros omnes, qui cum Lydis
contra Sardes militassent, sub hasta venderet, ipsum autem
Pactyam utique vivum ad se adduceret.

CLVII. His ille mandatis ex itinere datis, Persarum in sedes

properavit. Pactyas autem, ubi rescivit in propinquo esse
exercitum adversus se proficiscentem, timens sibi fugam
capessivit, et Cymen pervenit. (2) Mazares, Medus, cum
aliqua parte copiarum Cyri adversus Sardes ducens, ubi
Pactyam non amplius Sardibus invenit, primum Lydos coegit
Cyri mandata exsequi: cujus mandati consequens erat, ut
omnem vitæ rationem Lydi mutarent. (3) Dein nuncios
Cymen misit Mazares, tradi Pactyam jubens. Cymæi vero
statuerunt de consilio in hac re capiendo ad deum referre
qui in Branchidis oracula edit. Erat enim ibi oraculum ab
antiquis temporibus constitutum, quo et Iones omnes et
Æolenses uti consueverant. Est autem locus ille in
Milesiorum ditione, supra Panormum portum.

CLVIII. Missis igitur ad Branchidas legatis Cymæi

quæsiverunt de Pactya, quidnam facientes gratum maxime
diis essent facturi. Et interrogantibus respondit oraculum,
dederent Pactyam Persis. Quod responsum ubi ad se
relatum audivere Cymæi, tradere illum pararunt. (2) Quam
in partem quum ferretur multitudo, Aristodicus Heraclidæ
filius, probatus vir inter cives, inhibuit eos ne id facerent,
fidem non adhibens effato oraculi, existimansque vera non
retulisse consultores. Denique alii denuo mittuntur legati,
qui de Pactya iterum consultarent, quorum in numero
Aristodicus erat.
CLIX. Hi ubi ad Branchidas venerunt, unus ex omnibus
Aristodicus oraculum consuluit, interrogavitque his verbis:
«O rex, venit ad nos supplex Pactyas Lydus mortem
effugiens violentam, a Persis sibi imminentem. Hunc illi
repetunt, Cymæos illum sibi tradere jubentes. Nos vero,
Persarum metuentes potentiam, tradere illum adhuc non
sustinuimus, priusquam a te liquido nobis, utrum facere
debeamus, declaretur.» (2) Hic postquam ita interrogavit,
rursus idem responsum deus dedit, tradere jubens Pactyam
Persis. Tum Aristodicus hoc, a se præmeditatum, instituit
facere: circa templum circummeans, passeres disturbavit
aliaque avium genera, quæ in templo nidificaverant. (3)
Dum ille hoc facit, aiunt ex adyto prodiisse vocem, ad
Aristodicum conversam, hæc dicentem: «Scelestissime
mortalium, quid est quod hic facere audes? Supplices meos
ex meo templo evertis!» (4) Et Aristodicus, nil dubitans,
respondisse ad hæc fertur: «O rex, tu tuos supplices ipse ita
tueris: Cymæos vero jubes tradere supplicem!» Cui rursus
deus regessit: «Aio et jubeo, quo vos impii ocyus pereatis;
ne dehinc de prodendis supplicibus adeatis oraculum.»

CLX. Hæc relata ubi audierunt Cymæi, quum nec prodendo

hominem vellent ipsi perire, nec apud se servando
oppugnari, Mytilenen eum emiserunt. (2) Mytilenæi vero,
quum missis nunciis Mazares Pactyam repetiisset, parati
erant eum tradere, pacti mercedem nescio quam; nec enim
hoc perspicue traditum est; nec res effectum habuit: nam
Cymæi, ut intellexerunt id agere Mytilenæos, navi Lesbum
missa, in Chium Pactyam transportarunt. (3) Inde vero, ex
Minervæ templo urbis Præsidis vi extractus a Chiis, Persis
traditus est: tradiderunt eum autem Chii, mercedem pacti
Atarneum; est autem Atarnensis hic ager in Mysia, ex
adverso Lesbi. (4) Pactyam igitur sibi deditum Persæ in
custodia habuerunt, Cyri in conspectum volentes eum
producere. Exinde vero multum effluxit temporis, quo nemo
Chiorum mola ex hordeo Atarnensis illius agri deorum ulli
litavit, aut ex frumento illinc allato libum coxit; quidquid ille
progenuit ager, id ab omnibus sacrificiis procul habitum est.

CLXI. Postquam Pactyam Chii tradiderant, bello adgressus

est Mazares eos qui cum illo Tabalum oppugnaverant. Et
Prienenses quidem devictos sub corona vendidit; Mæandri
vero campum universum incursans, itemque Magnesiam,
exercitum præda ditavit. His autem rebus gestis, paulo post
morbo vitam finiit.

CLXII. Mortuo Mazare, advenit imperii in inferiore Asia

successor Harpagus, natione itidem Medus; is qui a rege
Medorum Astyage nefario epulo erat acceptus, quique Cyro
in comparando regno sociam præstiterat operam. (2) Hic vir
tunc a Cyro dux copiarum nominatus, ut in Ioniam pervenit,
oppida aggeribus jactis capere instituit: scilicet oppidanos
intra muros statim compulit, deinde adgestis ad muros
aggeribus oppugnavit. Et primum quidem Ioniæ oppidum,
quod adgressus est, Phocæa fuit.

CLXIII. Phocæenses hi longinquis navigationibus primi

Græcorum usi erant: et Adriaticum mare et Tyrrheniam et
Iberiam et Tartessum Græcis ostenderunt. Vehebantur
autem non rotundis navibus, sed penteconteris [quæ
quinquaginta remis uno ordine instructæ]. (2) Ac Tartessum
quidem postquam venerunt, cari fuerunt regi Tartessiorum,
cui erat nomen Arganthonius, qui octoginta annos
Tartessiorum regno præfuit, vixit autem in universum annos
centum et viginti. (3) Huic viro ita cari fuerunt Phocæenses,
ut primum quidem eos hortaretur, Ioniam relinquerent, et
qua parte suæ ditionis vellent, habitatum concederent;
dein, ut hoc eis non persuasit, ex eisdem vero cognovit de
ingruente Medorum potentia, pecuniam illis dedit ex qua
murum urbi circumdarent; et largiter quidem dedit: nam
circuitus muri haud pauca sunt stadia, et totus hic murus ex
magnis lapidibus, eisque bene coaptatis, est exstructus.
CLXIV. Tali igitur modo perfectus erat Phocæensium murus.
Harpagus vero admoto exercitu urbem obsidens,
conditionem proposuit, satis sibi fore, dicens, si unum modo
propugnaculum muri dejicere Phocæenses vellent, et unam
habitationem dedicare (regi, in obedientiæ ipsi
argumentum). (2) Phocæenses vero, ægerrime ferentes
servitutem, unum diem se deliberaturos aiebant, ac deinde
responsuros: interim vero dum deliberarent, postulabant ut
exercitum a muro abduceret. (3) Quibus Harpagus, probe
quidem se nosse, ait, quid essent facturi. Igitur dum a muro
exercitum abducit Harpagus, Phocæenses interim deductis
quas habebant penteconteris navibus, liberos, et uxores, et
quæ moveri poterant omnia, eis imponunt; ad hæc signis
deorum templis, aliisque donariis, præterquam quidquid æs
aut lapis aut pictura esset, reliquis omnibus in naves
impositis, ipsi eas conscendunt, et Chium versus navigant.
Phocæam autem hominibus vacuam Persæ tenuerunt.

CLXV. Constituerant Phocæenses a Chiis dato pretio

Œnussas quæ vocantur insulas emere. Sed quum vendere
eas nollent Chii, metuentes ne emporium fierent hæ insulæ,
eaque re ipsorum insulæ mercatu excluderentur, super hæc
in Corsicam (Cyrnum Græci vocant) Phocæenses sunt
profecti. In Corsica enim vicesimo ante anno, oraculi
monitu, oppidum condiderant, cui nomen Alalia. (2)
Arganthonius vero illo tempore e vita jam discesserat. In
Corsicam vero profecturi, prius ad Phocæam adpulsis
navibus, Persarum præsidium, cui ab Harpago custodia
urbis mandata erat, interficiunt; (3) dein, hoc patrato,
atroces diras imprecantur si quis ipsorum classem
desereret. Ad hæc ingentem ferri massam mari demergunt,
jurantes non prius Phocæam se redituros, quam massa illa
e mari emersisset. (4) Sed dum in Corsicam abire parant,
ultra dimidium civium desiderium cepit et misericordia urbis
et consuetarum in patria terra sedium. Igitur hi, violato
juramento, retro navigant Phocæam. Cæteri vero,
jusjurandum servantes, sublatis ancoris ex Œnussis insulis
sunt profecti.

CLXVI. Hi postquam in Corsicam pervenere, quinque annos

una cum eis qui antea eo migraverant habitarunt, et templa
ibi constituerunt. Cæterum quum vicinos omnes
incursionibus prædationibusque molestarent, bellum eis
communi consilio intulerunt Tyrrheni et Carthaginienses,
utrique navibus sexaginta. (2) Quibus Phocæenses, impletis
suis navigiis, quæ erant numero sexaginta, obviam ivere in
Sardonium quod vocature mare. (3) Tum commisso prælio
navali, Cadmea quædam victoria obtigit Phocæensibus:
nam quadraginta ex eorum navibus perierunt; viginti autem
reliquæ, detortis rostris, inutiles sunt factæ. (4) Inde
Alaliam revecti, adsumtis liberis et uxoribus, et quidquid ex
eorum facultatibus ferre naves possent, relicta Corsica,
Rhegium navigarunt.

CLXVII. Homines vero, qui navibus depressis vecti erant,

Carthaginienses et Tyrrheni, *** sortitique sunt eorum
partem longe maximam: quos, in terram eductos, lapidibus
obruêre. (2) Deinde Agyllæis (sive Cæritibus), quidquid
præter eum locum, in quo lapidati Phocæenses jacebant,
præteribat, id omne distortum, mutilum, aut membris
captum reddebatur, perinde pecudes, jumenta, homines. (3)
Itaque Delphos Agyllæi mittebant quæsituros quo pacto
delictum possent expiare. Quos Pythia id facere jussit, quod
etiam nunc Agyllæi faciunt: nempe magnifice illis parentant,
et in eorum honorem ludos agunt gymnicos et equestres.
(4) Igitur hi quidem ex Phocæensium numero fato tali functi
sunt. Qui vero eorum Rhegium se receperunt, ii illinc
profecti oppidum in terra Œnotria condiderunt hoc quod
nunc Hyela (sive Velia) nominatur. (5) Condiderunt illud
autem, ab homine Posidoniata edocti jussos se esse Pythiæ
oraculo Cyrnum heroem colere, non insulam. Et hæc
quidem hactenus de rebus Phocæensium, Ionicæ civitatis.
CLXVIII. Similiter vero, atque hi, Teii etiam fecerunt. Nam
postquam murum illorum, aggere jacto, cepit Harpagus,
cuncti navibus conscensis abierunt, in Thraciamque
navigarunt, et ibi Abderam condiderunt coloniam: quam
quum ante eos Clazomenius Timesius condidisset, operæ
fructum non perceperat, sed a Thracibus erat ejectus: cui
nunc honorem, ut heroi, habent Teii Abderam habitantes.

CLXIX. Isti igitur soli ex Ionibus fuere, qui servitutem non

sustinentes, patrias sedes reliquerunt. Cæteri Iones,
exceptis Milesiis, armis cum Harpago dimicarunt,
quemadmodum hi qui terra excessere, fortesque viri fuerunt
quique pro sua patria pugnantes; sed victi expugnatique, in
sua quique patria manentes imperata fecerunt. (2) Milesii
vero, qui, ut prædictum est, cum ipso Cyro fœdus
pepigerant, quietem habuerunt. Atque ita quidem Ionia
iterum in servitutem redacta est. Postquam vero Ionas
continentem incolentes subegit Harpagus, insulani Iones,
horum exemplo perterriti, ultro se Cyro tradiderunt.

CLXX. His malis adflicti Iones quum nihilo minus ad

Panionium convenirent, Biantem civem Prienensem audio
saluberrimam illis aperuisse sententiam: quam si essent
secuti, potuerant Græcorum omnium esse opulentissimi. (2)
Hortabatur ille, ut sociata classe Iones vela darent ventis, et
in Sardiniam navigarent, ibique unam Ionum omnium
conderent civitatem: ita servitute liberatos, opulentos fore,
insulam omnium maximam obtinentes, aliisque imperantes:
qui si in Ionia manerent, non videre se, ait, quo pacto
libertatem umquam sint recuperaturi. (3) Hæc fuit Biantis
sententia, quum jam perditæ essent res Ionum. Sed etiam,
priusquam pessum iret Ionia, salutaris fuerat Thaletis
sententia, civis Milesii, qui generis originem e Phœnicia
repetebat. Is Ionas erat hortatus, ut unam communem
curiam haberent, quæ esset Tei: Teum enim meditullium
esse Ioniæ: reliquæ autem civitates, ab Ionibus habitatæ
nihilo minus suis uterentur institutis, perinde ac si singuli
essent populi. Tales illis sententias duo hi viri in medium
proposuerunt.

CLXXI. Ionica subacta Harpagus bellum intulit Caribus,

Cauniis, atque Lyciis, simul et Ionas et Æolenses secum
ducens. (2) Cares, quos dixi, ex insulis in continentem
advenerant. Olim enim Minois imperio subjecti, Lelegesque
nominati, insulas incoluerant: et tributum quidem, quoad
ego auditu, ultima tempora repetens, potui cognoscere,
nullum pependerant; sed, quoties Minos eorum opera
indigebat, naves ejus compleverant. (3) Quandoquidem
igitur multos terræ tractus Minos sibi subjecerat, et felicitate
utebatur in bello, Carica gens omnium gentium per id
tempus longe fuerat clarissima. (4) Ac tria illis inventa
debentur, quibus Græci usi sunt: nam et galeis cristas
imponere primi Cares docuere, et signa clypeis insculpere;
denique, qui clypeis ansas adjungerent, hi primi fuere,
quum antea clypeos abseque ansis gestassent quicumque
clypeis consueverant uti, coriaceis loris illos regentes, quæ
cervicibus et dexteris humeris circumligata habebant. (5)
Deinde, multo tempore interjecto, Cares a Doriensibus et
Ionibus ex insulis sunt ejecti, atque ita in continentem
pervenerunt. (6) Hæc quidem de Caribus Cretenses
memorant; at Cares ipsi his non adsentiuntur, sed a prima
gentis origine continentem se autumant incoluisse,
eodemque nomine semper fuisse adpellatos, quo nunc[TR23]
utuntur. (7) Ostenduntque in oppido, cui Mylasa nomen,
priscum Jovis Carii templum, quod quidem cum Mysis atque
Lydis commune habent, ut qui consanguinei sint Carum;
Lydum enim et Mysum fratres Caris aiunt fuisse.[TR24] Cum
his igitur templum illud commune habent; sed quicumque
ex alia gente sunt, quamvis eadem cum Caribus lingua
utentes, ad hos communio illa nihil pertinet.