Тэтгэвэрт гарсан л бол хүний тооноос хасагддаг гашуун хувь заяа ахмадуудыг угтдаг гэхэд буруудахгүй. Ахмад настны тухай хуульд зааснаар 55 ба түүнээс дээш настай эмэгтэй, 60 ба түүнээс дээш настай эрэгтэй ахмад настан гэж тодорхойлдог. Харин манайд "хүний тооноос хасагдсан ахмад"-ууд гадаадад бол идэр насныхан. Ид хийж бүтээх үе гэж гадныхан үздэг бол манайд хөгшин гэх ганц үг, үзэмжээр тэднийг голж ажилд авахаас төвөгшөөх хандлагатай.

Тэгвэл нийгмээс шахагдсан 50-60 насныхан сүүлийн жилүүдэд ажиллаад цалингаа өдөртөө авдаг “Самушил" хөдөлмөр зуучлалын фирмд хандах нь ихэсжээ. Тэд өдөрт 80-100 мянган төгрөгийн цалин авдаг аж.

Тэдний төлөөлөл бол 54 настай эмэгтэй Б. Тэрбээр залуудаа бусдын адилаар Монголд хойд хормойгоо авч, урд хормойгоо нөхөж амьдарсаар залхаж байр, машинтай болохоор Солонгосыг зорьжээ. Хүний амьдралд юу эс тохиолдхов зорилгоо биелүүлж чадаагүй ч эх орондоо бүрэн бүтэн ирсэндээ баяртай байдаг талаараа бидэнд хуучилсан юм. Тухайн үед сувилагч мэргэжлээ хаяад явсан учраас эргээд ирэхдээ ажилгүй иргэний тоонд шилжжээ. Энэ хугацаанд янз бүрийн ажил хийхдээ насаараа гологдож, ажилгүй суусан жил нь багагүй гэнэ. Тэрбээр сүүлийн таван жилийн хугацаанд тасралтгүй "Арөбайт Инлёг" ХХК-ийн "Самушил" хөдөлмөр зуучлалын фирмд цагийн ажил хийжээ. Уг газар нь 2018 онд байгуулагджээ.

Энэ газарт "Хүн ажлыг голдоггүй, ажил хүнийг голдог" гэх дүрэм үйлчилдэг учраас илүү шударга гэв.

Тэрбээр “Самушил"-д нас ялгадаггүй нь их амар байдаг. Оюутан, залуус амралтын хоёр өдрөөр ажилладаг бол бусад үед ахимаг насныхан их ажилладаг. Намайг таван жилийн өмнө анх ажиллаж эхлэх үед архичид л энд ажилладаг гэх нэртэй байлаа. Одоо цаг үеэ дагаад өөрчлөгдөж байна. Өдөртөө цалингаа найдвартай өгчихдөг болохоор их амар. Бүх зүйл нь тодорхой байдаг. Оффис ажилчдын цалин өдрийн 60 мянга гэж сонсож байсан юм байна. Энд эмэгтэйчүүд өдрийн 80 мянган төгрөгийн цалинтай. Би ихэвчлэн барилгын дараах цэвэрлэгээ, савлагч, бэлтгэгч, угаагч, буудлын цэвэрлэгээ зэрэг ажил хийдэг. Өглөө 07:00 цагт ирээд аль байгаа ажлаа сонгоод гарчихдаг юм. Ядраад байвал нэг өдөр амарч байгаад ирэхэд л болдог. Өөрийнхөө хүслээр шүү дээ.Тэр нь сайхан" гэлээ.

Энэ зуур 20 настай залуутай хэсэг ярилцлаа. Тэрбээр сургалтын төлбөрөө дийлэхгүй болохоор сургуулиа бүрмөсөн хаяжээ. Урьд нь зундаа барилга дээр ажиллах юм уу хичээл орохоос өмнө самар, жимс түүгээд төлбөрөө төлчихдөг байсан гэнэ. Гэтэл зунжин халуун наранд барилга дээр ажилласан ч нөгөө газар нь цалингаа тавьж чадахгүй дампуурснаас болоод хохироод үлдсэн учраас сургуулиа хаяхаас өөр сонголт үлдээгүй бололтой. Дээрх залуугийн хувьд "Самушил"-д ажиллаад таван сар болж байгаа бөгөөд ихэвчлэн барилгын туслахаар ажилладаг. Харин өдрийн цалин нь 100 мянган төгрөг. Түүний хувьд мөнгөө хадгалж байгаад сургуульдаа эргээд суралцах чин хүсэлтэй гэнэ. Энд өглөө бүр 07:00 цагт янз бүрийн л хүмүүс ирдэг. Зарим нь архины мөнгөө олчхоод алга болдог бол тууштай ажиллах хүмүүс ч бас бий. Цагийн ажил хийдэг олон хүнтэй хэдэн үг сольж үзэхэд үндсэн ажил хийхээ больсон шалтгаан нь удирдлагын харилцааны асуудлыг хөндсөн юм. Энд төрийн албанд ажиллаж байсан залуус ч ажилладаг гэв.

Учир нь "Нэг өдөр инээж байснаа маргааш нь хачин болоод, зан нь хувирчихдаг. Тэр нь хэцүү. Тиймээс нэг газар удаан ажиллах хэцүү" гэж 30 гаруй насны залуу хэлэв.

Түүний хувьд цагийн ажил хийгээд сарын 2.7 сая төгрөгийн цалин авдаг аж. Гол нь НДШ төлдөггүй учраас хувиараа төлдөг гэв.

"Арөбайт Инлёг" ХХК-ийн "Самушил" хөдөлмөр зуучлалын фирмийн Хархорин дахь салбарын менежер Б.Баасанхүү "3-12 сарыг дуустал барилгын компаниудын ид оргил үе учраас ажилтан сайн авдаг. Ажил олгогч мэдээж чадвартай, архи дарс уудаггүй хүнийг сонирхоно. Манай зүгээс тэр шаардлагыг аль болох 100 хувь биш юм гэхэд 80 хувьтай биелүүлэхийг зорьдог. Барилгын туслах эмэгтэй ажилтан 80 мянга, эрэгтэй нь 100 мянган төгрөгийн цалинтай.

Харин илүү нарийн мэргэжил буюу мужаан, цахилгаанчин, гагнуур, өрлөг, дотор засвар, сантехник, цахилгаанчин зэрэг нь өдрийн 150-200 мянган төгрөгийн хооронд байдаг.

Манай дээр ихэвчлэн 30-50 насныхан ихээр ирдэг. Ажилтан, ажил олгогч хоёрын аль аль талынх нь эрх ашгийг хамгаалж, ажиллахыг хичээдэг. Ажилд гаргаж буй хүмүүстээ аюулгүй байдлын зөвлөгөө өгч, анхаарал болгоомжтой ажиллахыг сануулдаг. Мөн хариуцсан ажлаа бүрэн гүйцэт, сайн хийж дуусгахыг үүрэг болгодог. Ажилд гарч буй хүмүүсийг ямар нэгэн шалтаг шалтгаан хэлж, ажил цалгардуулахгүйгээр өөриймсөг сэтгэлээр хандаж ажиллахыг л хүсдэг дээ. Ингэж ажилласан тохиолдолд тухайн газраас дахиад ажилтан авах санал орж ирдэг. Заримдаа бүр өмнө нь ажилласан тийм хүмүүсийг явуулаарай гэх зэргээр нэр цохож авах тохиолдол ч бий. Харин ажилтан захиалж авч буй ажил олгогчийн тухайд хүмүүсийн цай хоолыг хангалттай өгөх, тохирсон цагаар ажиллуулах шаардлага тавьдаг. Мөн ажил олгогчид тухайн ажилтнуудыг бээлий, малгай гэх мэт ажлын багаж, хэрэгслээр хангах ёстой байдаг.

Олон дунд янз бүрийн л хүн байдаг. Ажилтнуудын хувьд зарим нь ажлаа хийдүүлэх гэж оролдох, хүнд, хэцүү гэж голох, ажлаа хийх явцдаа архи уух гэх мэт асуудал гаргах тохиолдол бий. Харин ажил олгогчдын тухайд тохирсон цагаасаа илүү хугацаагаар ажиллуулах, цай хоол, ажлын хэрэгсэл өгөхгүй байх гэх мэт асуудал гаргах тал бий. Ийм асуудлыг бид тухай бүрд нь шийдээд явдаг. Хэрэв манайхаас гаргасан ажилтан ямар нэгэн асуудал гаргавал тухайн өдрийн 14.00 цагаас өмнө бидэнд мэдэгдэж, тэр ажилтнаас татгалзах, солиулах боломжтой байдаг.

Би ажилтан авахаар холбогдож буй хүмүүст хандаж “Та нар хүнийг гадна дүр төрхөөр нь битгий дүгнээрэй” гэж л их хэлдэг дээ. Бидний хувьд архи уугаагүй байх ёстой гэсэн ганцхан шалгуур тавьдаг.

Хэрэв архи үнэртүүлсэн л бол ажилд огт гаргахгүй байх зарчим баримталдаг. Харин ажил олгогчид залуу хүн авахыг илүүд үздэг. Гэхдээ манайд нас, хүйс, бие бялдрын хувьд янз бүрийн хүн ханддаг учраас зохицуулалт хийж гаргадаг. Өөрөөр хэлбэл, ямар ажлын санал орж ирсэн, юу хийхээс нь шалтгаалж, насны хувьд холимог байдлаар явуулах гэх мэт зохицуулалт хийдэг" гэв.